Suchość jamy ustnej, właściwie nazywana kserostomią, jest zaburzeniem wyjątkowo dokuczliwym ze względu na trudności w połykaniu, przeżuwaniu pokarmów, a także pieczenie i dolegliwości bólowe spowodowane niedostateczną ilością śliny i brakiem nawilżenia błony śluzowej.
Uczucie suchości w ustach, gdy brak śliny staje się nieznośny
Coraz więcej pacjentów zgłasza się do gabinetu stomatologicznego z powodu dyskomfortu spowodowanego zmniejszonym wydzielaniem śliny. Ta jednostka choroba, która najczęściej dotyka kobiet w wieku okołomenopauzalnym, w świecie medycznym funkcjonuje pod nazwą kserostomia i dosłownie oznacza suchą jamę ustną. To nieprzyjemne schorzenie występuje w dwóch odmianach. Pierwsza z nich to kserostomia prawdziwa, która objawia się realnym, zmniejszonym wydzielaniem śliny przez gruczoły ślinowe. Błona śluzowa może w tym przypadku pozostawać niezmieniona lub nosić oznaki uszkodzenia. Pacjent odczuwa ból i pieczenie przy spożywaniu pokarmów, zaburzenia smaku oraz pojawiają się problemy z prawidłowym mówieniem. Drugim typem tej choroby jest kserostomia rzekoma, która jest subiektywnym odczuciem suchości oraz pieczenia w jamie ustnej, bez towarzyszących objawów klinicznych oraz przy zachowanej prawidłowej pracy ślinianek. Nie należy mylić chorobowej suchości jamy ustnej z tym samym odczuciem, które pojawia się w przypadku odwodnienia organizmu oraz w upalne dni. Kserostomia to schorzenie przewlekłe, które nie jest uzależnione od ilości spożywanych płynów oraz od temperatury ciała.
Jak ważna jest ślina?
Zaburzenia w wydzielaniu śliny mogą wydawać się błahą sprawą, jednak wszystkie osoby dotknięte tą przypadłością, a według badań ich liczba waha się od 16 – 27% pacjentów powyżej 4. dekady życia, doskonale wiedzą jak bardzo duży łączy się z tym dyskomfort i obniżenie jakości życia.
Ślina ma zbawienny wpływ na zdrowie naszej jamy ustnej i zębów, zawarte w niej białka hamują metabolizm bakterii, zaś dwuwęglany odpowiadają za wyrównywanie pH jamy ustnej po spożyciu posiłku, co remineralizuje szkliwo i chroni go przed rozwojem próchnicy. W ślinie znajdują się także enzymy, takie jak amylaza oraz lizyna, odpowiedzialne za wstępne trawienie pokarmów. Obecne w niej mucyny działają jako substancja poślizgowa ułatwiająca tworzenie i połykanie kęsów pokarmowych, a dodatkowo zlepiają bakterie i ułatwiają ich usuwanie z jamy ustnej. Przy prawidłowym funkcjonowaniu ślinianek możemy liczyć na właściwą ochronę nabłonka błony śluzowej przed urazami mechanicznymi oraz dzięki nieustannemu obmywaniu kubków smakowych wyścielających powierzchnię języka nasze doznania smakowe są intensywne i pełnowartościowe.
Skąd bierze się suchość w jamie ustnej?
Wyróżniamy cztery główne przyczyny kserostomii:
- Uszkodzenie ślinianek spowodowane radioterapią okolicy głowy i szyi u pacjentów onkologicznych. Radioterapia oprócz niszczenia komórek guza nowotworowego, doprowadza także do destrukcji przewodów wydzielniczych ślinianek oraz częściowego obumierania tego narządu.
- Przewlekłe stosowanie leków o działaniu moczopędnym (tzw diuretyki), przeciwdepresyjnych, obniżających ciśnienie (np. powszechnie stosowany kaptopril), stosowanych w leczeniu alergii tzw leków przeciwhistaminowych lub silnych leków przeciwbólowych takich jak morfina lub kodeina.
- Choroby ogólne m.in. cukrzyca, zaburzenia funkcji tarczycy, anemia, sarkoidoza, atopowe zapalenia skóry lub inne choroby alergiczne. Do rozwoju kserostomii rzekomej przyczyniają się zaburzenia psychotyczne lub depresja.
- Czynniki miejscowe, do których należy palenie tytoniu ( w kontakcie z dymem tytoniowym naczynia krwionośne obkurczają się i dochodzi do zaburzeń w ukrwieniu błony śluzowej jamy ustnej i jej wysychania), oddychanie przez usta, grzybica jamy ustnej lub długoletnie użytkowanie protez całkowitych
Zaburzenia w wydzielaniu śliny są także związane z występowaniem zespołu Sjorgena, który należy do chorób na podłożu autoimmunologicznym. Dochodzi wtedy do autoagresji ze strony komórek układu odpornościowego, które niszczą elementy ślinianek oraz gruczołów łzowych. W tym schorzeniu pacjent cierpi na kserostomię, spadek wydzielania łez, zmiany zapalne stawów oraz skóry. Kserostomia jest jednym z licznych powikłań uzależnienia od narkotyków ciężkich w szczególności heroiny lub metamfetaminy. W stomatologii istnieje nawet jednostka chorobowa nazywana „meth mouth”, która objawia się licznymi i rozległymi ubytkami próchnicowymi na powierzchni wszystkich zębów, spadkiem wydzielania śliny oraz cuchnącym oddechem (tzw halitoza).
Jak rozpoznać i leczyć suchość jamy ustnej?
Gdy pacjent zgłasza się z takim problemem do gabinetu stomatologa, lekarz zleca wykonanie badania nazywanego sialometrią, które ocenia ilość oraz objętość produkowanej śliny. Jeśli badanie to potwierdzi spadek wydzielania śliny, w takim przypadku zaleca się choremu stosowanie preparatów stymulujących funkcjonowanie ślinianek m.in. pilokarpiny, neostygminy lub pacjentkom w okresie menopauzy także dodatkową suplementację estrogenu. Pod kontrolą lekarza można także stosować płukanki na bazie chlorheksydyny (mają działanie przeciwbakteryjne, np. Eludril), preparaty fluorkowe odpowiadające za remineralizację szkliwa i ochronę przed próchnicą (np. Elmex Gel) lub środki ślinozastępcze zawierające mucyny, enzymy, związki wapnia i fosforu. Osoba cierpiąca na przewlekłą suchość jamy ustnej powinna używać miękkiej szczoteczki oraz niskoabrazyjnej pasty do zębów (omijamy pasty wybielające lub te dla palących). Musimy także pamiętać, by pasta do codziennego stosowania była pozbawiona środków pieniących tzw SLS-ów. Konieczna jest także zmiana diety. Pacjenci z kserostomią powinni unikać potraw ostrych, przesadnie słonych, alkoholu, węglowodanów, kawy oraz herbaty. Natomiast zaleca się częste picie niewielkich ilości napojów niesłodzonych (najlepiej wody), mleka krowiego oraz stosowanie gum do żucia zawierających ksylitol po każdym posiłku. Badania potwierdzają korzystny wpływ na błonę śluzową naparów szałwii, mięty oraz siemienia lnianego. Do codziennej diety powinno się wprowadzić produkty bogate w witaminę E (pomidory, szpinak, orzechy laskowe, migdały) oraz B5 (wątróbka, awokado, pomarańcze), a zwykły olej czy masło należy zastąpić oliwą z oliwek.
Kserostomia bywa naprawdę uciążliwym schorzeniem i nie warto borykać się z nim w pojedynkę. Najlepiej poszukać pomocy w gabinecie stomatologicznym, gdzie lekarz dentysta określi stopień zaawansowania choroby, dobierze właściwe leczenie, a może nawet zleci wykonanie dodatkowych badań np. krwi, co pomoże w ustaleniu potencjalnych przyczyn ogólnych tej choroby.